اشک های بی صدا

یأس و قنوط

یأس و قنوط یعنى از دست دادن امید به عفو و رحمت الهى و نا امیدى از مؤثّر واقع شدن انجام طاعت و ترک معصیت براى نجات از عذاب الهى. یأس و قنوط ضدّ رجا و نتیجه‌ى افراط در خوف است.

یأس و قنوط سبب مى‌شود شخص انگیزه‌ى خود را براى انجام طاعت و ترک معصیت از دست بدهد، از تهذیب و تعالى باز بماند و در ورطه‌ى گناه و آلودگى و انحطاط غوطه‌ور شود.

از آنجا که یأس از رحمت الهى، سوء ظنّ به خدا و در حدّ کفر است، گناه و آثار مخرّب آن بزرگ‌تر از هر معصیتى است که شخص به خاطر انجام آن دچار یأس شده است.

قرآن کریم مى‌فرماید:
فَلا تَیأَسوا مِن رَوحِ اللهِ، اِنَّهُ لا یَیأَسُ مِن رَوحِ اللهِ اِلاَّ القَومُ الکافِرونَ
از رحمت الهى مأیوس نشوید، که جز گروه کافران، از رحمت الهى مأیوس نمى‌باشند.

همچنین مى‌فرماید:
لا تَقنَطوا مِن رَحمَةِ اللهِ، اِنَّ اللهَ یَغفِرُالذُّنوبَ جمیعاً
از رحمت الهى ناامید نشوید؛ زیرا خداوند همه‌ى گناهان را مى‌آمرزد.

خوف از خدا و ترس از جرایم خود و کیفرهاى الهى هرچه شدید باشد بهتر است؛ امّا نباید به‌حدّى برسد که به یأس و قنوط منجر شود. پس حدّ خوف نرسیدن به یأس و قنوط است.

بر اساس آنچه گفته شد، مى‌توان نتیجه گرفت که هم ایمن دانستن خود از عذاب الهى به دلیل کثرت طاعت و عبادت، و هم یأس از رحمت خدا به خاطر کثرت معاصى و عیوب نفس، هر دو نادرست و نارواست.

امام صادق علیه السّلام مى‌فرمایند :
اُرجُ اللهَ رَجاءً لا یُجَرِّئُکَ عَلى مَعاصیهِ وَ خَفِ اللهَ خیفَةً لا یُؤیِسُکَ مِن رحمَتِهِ

امیدى به خدا داشته باش که تو را بر معصیت‌هاى الهى بى‌پروا و جسور نکند و ترسى از خدا داشته باش که تو را از رحمت خداوند ناامید نسازد.

همچنین مى‌فرمایند:
خَفِ اللهَ خیفَهً لَو جِئتَهُ بِبِرِّ الثَّقَلَینِ لَعَذَّبَکَ وَ ارجُ اللهَ رَجاءً لَو جِئتَهُ بِذُنوبِ الثَّقَلَینِ لَرَحِمَکَ

چنان ترسى از خدا داشته باش که اگر اعمال نیک همه‌ى مخلوقات از جن‌ها و انسان‌ها را به درگاهش ببرى، باز هم تو را عذاب مى‌کند، و امیدى به خدا داشته باش که اگر گناهان همه‌ى مخلوقات از جن‌ها و انسان‌ها را به پیشگاهش ببرى، باز هم تو را مورد رحمت قرار مى‌دهد.

غرور و قنوط هر دو حیله و دام ابلیس است. ابلیس ابتدا شخص را با غرور در منجلاب گناه فرو مى‌برد؛ سپس با قنوط راه بیرون آمدن از آن را بر او مى‌بندد.

نوعى از یأس و امن وجود دارد که نفساً ایرادى ندارد و خوب است و آن عبارت است از اینکه شخص از یک سو از خود و اعمالش مأیوس باشد و از سوى دیگر به رحمت خدا امید و یقین داشته باشد که در عین استحقاق براى عذاب ابدى، خداوند از روى شدّت رحمتش، او را عذاب نمى‌کند و ایمان و عقیده‌اش را تا پایان عمر از شرّ شیطان حفظ مى‌کند.

البتّه شخصى که چنین یأس و امنى دارد باید مراقب باشد که این حالت منشأ سستى و ترک طاعت و بى‌مبالاتى و ارتکاب معصیت در او نشود که در غیر این صورت، یأس و امن مزبور به لحاظ پیامدشان و نه به اعتبار خودشان، مورد ایراد و نادرست است.

عیب دیگر چنین امن و یأسى این است که شخص در خداشناسى یک‌چشم است و تنها رحمت خدا را دیده است. البتّه کسى هم که تنها به دلیل خوف از قهر الهى به انجام طاعت و ترک معصیت مى‌پردازد، در خداشناسى یک‌چشم است. امّا با توجّه به سبقت رحمت الهى بر غضب خداوند، شخصى که فقط رحمت را دیده، از فردى که تنها غضب را دیده، افضل است؛ هرچند هیچ یک به پاى کسى که در خداشناسى با دو چشم مى‌نگرد و رحمت و غضب الهى، هر دو را مى‌بیند، نمى‌رسند.

شراب طهور - تألیف استاد مهدی طیّب