اشک های بی صدا

شخصیت ام البنین مادر ادب

نام او فاطمه بود که پس از ازدواج با امام علي (عليه السلام) با کنيه‏ “امُّ البنين” (مادر پسران) مشهورشد.

پدر ایشان حزام بن خالد بن ربيعة بن وحيد بن کعب بن عامر بن کلاب بود،او مردي شجاع و دلير و راستگو بود. وي از استوانه‏ هاى شرافت در ميان عرب و در بخشش، مهمان‌نوازى، دلاورى و رادمردى و منطق قوي مشهور بود.(1)

مادر بزرگوار ام البنين، ثمامه دختر سهيل بن عامر بن جعفر بن کلاب بود  که در تربيت فرزندان کوشا بوده و تاريخ از وي چهره درخشاني را به تصوير کشيده است.(2)

در مورد تاريخ دقيق ولادت حضرت ام ‏البنين اطلاعي در دست نيست و مورخان سال ولادت او را ثبت نکرده‏ اند،  برخي از مورخان زمان ولادت ايشان را در حدود پنج سال پس از هجرت (در حوالي کوفه) تخمين زده اند.(3)

امام علي(عليه السلام) با ام البنين بعد از شهادت حضرت زهرا(س)ازدواج نمود.سالي که ام البنين به همسري امام  برگزيده شد به طور دقيق معلوم نيست. وليمورخان با توجه به اختلاف نظر در سن حضرت عباس (عليه السلام) که در زمان شهادت 32 تا 39 ساله بوده‌اند و ميلاد آن حضرت را در سال 24 يا 26 هجري قيد کرده‌اند. معتقدند ازدواج ام‌البنين به تحقيق قبل از سال 23 هجري واقع شده است.و برخي معتقدند از تاريخ ازدواج فاطمه، ام‌البنين تا زمان تولد حضرت عباس (عليه السلام) 10 سال فاصله شده و اگر اين قول درست باشد، تاريخ اين ازدواج فرخنده سال 13 يا 16 هجري بوده است.برخي از تاريخ نويسان نوشته‌اند ابوالفضل العباس (عليه السلام) در جنگ صفين حضور داشته و در آن زمان 15 تا 17 ساله بوده است.اگر اين قول درست باشد چون پيکار اصلي صفين در ماه صفر سال 37 هجري اتفاق افتاده، بنابراين تولد آن حضرت در سال ازدواج علي (عليه السلام) با ام‌البنين صحيح به نظر نمي‌رسد و محتمل است سال 12 هجري اين وصلت ميمون به وقوع پيوسته است.(4)

حاصل  ازدواج امام علي با او، چهار پسر رشيد بود به نامهاي: عبّاس، عبدالله، جعفر و عثمان، که به دليل داشتن همين پسران، او را ام‏ البنين( مادر پسران) مي‏خواندند. فرزندان ام البنين همگي در کربلا به شهادت رسيدند و نسل ايشان از طريق عُبيداللّه‏ فرزند حضرت ابوالفضل عليه‏السلام ادامه يافت.

با نگاهی به تاریخ می فهمیم که زندگاني ام البنين همواره با بصيرت و نور و دانش همراه بوده و اين ويژگي والا در جاي جاي کتب تاريخي ذکر شده وما را با عظمت اين بانوي عالمه و فاضله آشنا مي سازد. علاقه ی

ام البنين به اهل بيت(عليهم السلام) و بصيرت ديني او به امامت به قدري بوده که درباره او مي نويسند:

«براي عظمت و معرفت و بصيرت ام البنين کافي است که او هر گاه بر اميرالمؤمنين وارد مي شد و حسنين مريض بودند با ملاطفت و مهرباني با آنها صحبت مي کرد و از صميم قلب با آنها برخورد مي کرد چونان مادري مهربان و دلسوز»(5)

علمِ سرشارِ ایشان در کلام او و فرزند بزرگوارش عباس نمايان است. او از محدثات شيعه است و فرزندان خود را با علم و دانايي تربيت کرد. اگرچه آنان فرزندان «باب علم نبي» بودند اما از دانش مادري هم بي بهره نبودند چنانکه حضرت علي(عليه السلام) در مورد عباس مي فرمايد:
اِنّ ولدي العباس زُقّ العلمَ زقّاً. «همانا فرزندم عباس در کودکي علم آموخت و به سان نوزاد کبوتر که از مادرش آب و غذا مي گيرد از من معارف را فرا گرفت»(6)

ام البنین ، بعد از زينب کبري عليهاالسلام دار فاني را وداع گفت،عده ای از  مورخان سال وفات او را سال 70 هجري قمري  و عده ديگري تاريخ وفات او را  سيزدهم جمادي الثاني سال 64 هجري قمري دانسته ‏اند که نظر دوم از شهرت بيشتري برخوردار است.(7)

او در قبرستان بقيع در کنار سبط رسول خدا، امام حسن(علیه السلام)، و فاطمه بنت اسد به خاک سپرده شد.(8)

(1). قمر بنی هاشم، عبدالرزاق المقرم، ص 9.

(2).مقاتل الطالبین ص 22

(3).کتاب سردار کربلا سید عبدالرزاق موسوی المقرم ص 34.

(4).کتاب چهره درخشان قمربنی هاشم ص 59.

(5). ریاحین الشریعه،ذبیح اللّه محلاتی، ج3 ص16.

(6)  سپهسالار عشق،احمد لقمانی، ص23.

(7). محدثات شیعه، دکترغروی نایینی، ص 53.

(8). زندگانی قمر بنی هاشم باب الحوائج، ص137.

دستاوردهای انقلاب اسلامی در سطح داخلی

 دستاوردهای داخلی را در دو محور سیاسی و فرهنگی بررسی میکنیم

1. دستاوردهای سیاسی

2. دستاوردهای فرهنگی

 دستاوردهای سیاسی

 
1.سرنگونی نظام شاهنشاهی و استقرار حاکمیت الهی

حاکمیت طولانی مدت نظام شاهنشاهی بر ایران معیار هایی را بر این کشور حاکم ساخته بود که سعادت، عزت و سربلندی ملت در آن جایی نداشت. نظام شاهنشاهی همواره با زر و زور و تزویر و فساد، حق کشی و بی عدالتی بر کشور حکومت میکرد. از یک سو، رژیم پهلوی به پندار حاکمیت 2500 ساله نظام شاهنشاهی بر ایران، حیات و دوام خود را سنت محتوم تاریخی میدانست و از سوی دیگر، سرمایه گذاری های آمریکا و غرب در ایران، رژیم شاه را مقتدر و مسلح ساخته بود. با این حال انقلاب اسلامی در عینی ترین دستاورد خود این نظام را در هم کوبید و نهال طیبه « استقلال، آزادی و جمهووری اسلامی » را در این کشور نشاند.

نظام های سیاسی مانند « لیبرال دموکراسی » غرب، که راهکار کنار نهادن دین و ناکارآمد جلوه دادن آن را برگزید در دنیا رایج بوده و هست. دراین رهگذر، با اثر پذیری اندیشمندان مسلمان از این نظریه رفته رفته اسلام به مجموعه ای از احکام فردی بی تأثیر و کم محتوی بدل شد که در این سرنوشت اجتماعی بشر هیچ نقشی نداشت. با انقلاب اسلامی ایران موضوع تقید به دین دگر بار تأیید گردید و در بسیاری از اصول و فصول قانون اساسی مورد توجه قرار گرفت. این تقید و تبعیت از قوانین الهی نظام اسلامی را مقابل نظام های فاشیستی نشاند که در آنها حکومت بر اخلاق و مذهب حاکم است.

یکی از دستاوردها در این زمینه که باعث تقابل نظام تازه تأسیس با هرگونه نظام استبدادی است مشارکت مردمی در حکومت است. امام خمینی (ره) در این زمینه میفرماید: « در این طرز حکومت، حاکمیت منحصر به خداست و قانون ]نیز[ فرمان و حکم خداست. قانون اسلام یا فرمان خدا، بر همه افراد و دولت اسلامی حکومت تام دارد. همه افراد ـ از رسول اکرم(ص) گرفته تا خلفای آن حضرت و سایر افراد – تا ابد تابع قانون هستند؛ همان قانونی که از طرف خدای تبارک و تعالی نازل شده و در لسان قرآن و نبی اکرم (ص) بیان شده است.»

تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، خاکمان و سیاست مداران – همگام با نظام های غربی – نظریه جدایی دین از سیاست را تبلیغ میکردند، اما بعد از انقلاب اسلامی ایران دیانت و سیاست لازم و ملزوم یکدیگر قرار گرفت. به گفته شهید مدرس: « سیاست ما عین دیانت ماست و دیانت ما عین سیاست ماست.»

 
2. افزایش بینش و مشارکت سیاسی مردم

دور نگه داشتن مردم از مسائل و واقعیتهای جامعه، از سیاستهای رژیم های نامشروع است تا حیات خود را تداوم بخشد، رژیم پهلوی هم در پی همین هدف میکوشید ولی پس از پیروزی انقلاب اسلامی آگاهی و بینش سیاسی مردم به عنوان اصلی مهم در قانون اساسی جمهوری اسلامی، سرلوحه برنامه ریزی های کشور قرار گرفت.بدین ترتیب مردم به عنوان صاحبان اصلی انقلاب و ولی نعمت نظام، با دیدگاه ها و آرمانهای خویش به یاری حکومت اسلامی شتافتند.

 3. استقلال و دگرگونی اصول سیاست خارجی

ایران همواره در دوران معاصر زیر نفوذ قدرتهای استعماری و بیگانه بوده است. پس از جنگ جهانی دوم و صف بندی بلوک غرب و شرق، آمریکا به صورت قدرت خارجی بی رقیب در عرصه سیاست و اقتصاد ایران در آمد، به گونه ای که سفیر آمریکا در ایران به مشاور شاه و دربار بدل گردید. امام (ره) درباره دولت شاهنشاهی فرمود: « یک مملکتی که استقلال ندارد و وابسته به غیر است و همه اش به عمل ایشان ]= شاه[ وابسته به غیر شده، به این نمیشود گفت یک مملکت متمدن.»

پس از پیروزی انقلاب آرمان استقلال طلبی مردم در کلام امام (ره) و متن قانون اساسی نمودار شد.

« سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بر اساس نفی هرگونه سلطه جویی و سلطه پذیری، حفظ استقلال همه جانبه و تمامیت ارضی کشور، دفاع از حقوق مسلمانان و عدم تعهد در برابر قدرتهای سلطه گر و روابط صلح آمیز با دول غیر محارب استوار است.»  قانون اساسی، اصل 152

 دستاوردهای فرهنگی

 1.نفی مظاهر فرهنگی غرب و مقابله با تهاج فرهنگی

رژیم پهلوی برنامه های آینده خود را بر پایه نگره غربی بنا نهاده بود. الگوی استعمار و استبداد بر « استحاله فرهنگی » ایران پایه ریزی شده بود و برای تحقق این هدف شوم، عرصه های گوناگون اجتماع مانند هنر و ادبیات، سینما، تئاتر، رادیو و تلویزیون و… تحت سیطره ارزش های غربی درآمد.بدین سان، افکار عمومی به ویژه نوجوانان و جوانان در معرض تفرقه و ترویج ابتذال و اباحی گری قرار گرفت تا از این طریق هویت اسلامی – ملی به فراموشی سپرده شود و فرهنگ غرب نیز به تمامی پذیرفته گردد.

انقلاب اسلامی که نخست یک انقلاب فرهنگی بود، با تعمیم خودباوری فرهنگی و گسترش شعائر دینی، زمینه را برای تقویت پایه های ایمانی مردم و پرورش نسل های خودباور فراهم نمود و با عمومی کردن آموزش در سطح جامعه و افزایش سطح علمی دانش آموختگان، به رشد استعدادها و شکوفایی قدرت ابتکار مردم – به ویژه جوانان – کمک کرد.افزون بر این، انقلاب اسلامی با دگرگون ساختن نگرش زن مسلمان نسبت به خود و محیط پیرامون خویش، او را به بازیابی جایگاه و نقش واقعی زنان ایرانی در خانواده و جامعه فراخواند.

2. عمومی شدن آموزش و ارتقای سطح علمی جامعه

پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران با آنکه در تبلیغ رشد فرهنگی کشور و مبارزه با بی سوادی هیاهوی زیادی میشد، بسیاری از مردم ایران بی سواد بودند. در نظام جمهوری اسلامی نهضت مدرسه سازی رشد تنابنده ای یافت. نهضت سوادآموزی در باسواد کردن میلیونها نفر که از نعمت خواندن و نوشتن محروم بودند، موفقیت چشمگیری داشته است. در راستای همین رشد فرهنگی، قدرت ابتکار و خلاقیت مردم به ثمر نشست؛ به گونه ای که جهان هر ساله شاهد پیروزی های نخبگان ایرانی در رشته های مختلف در سطوح جهانی است.

 3. ارتقای جایگاه زن در اجتماع

بر اساس خودباختگی فرهنگی و رواج ارزش های غربی در عصر پهلوی، هویت اسلامی زن مسلمان ایرانی مورد تهدید قرار گرفت.از سویی در جامعه به تدریج فرهنگ برهنگی و بی عفتی رواج می یافت و از فعالیت های اجتماعی و سودمند زنان نیز کاسته میشد. بعد از انقلاب جایگاه زن در جامعه اسلامی تعیین شد و همانگونه که زنان در جریان انقلاب فعالیت داشتند، پس از انقلاب نیز به جایگاه واقعی خود دست یافتند و توانستند در صحنه های مختلف جامعه حضور یابند.

 4. ایجاد روحیه خودباوری

پس از انقلاب، خودباوری و خوداتکایی به گونه ای آشکار در بین آحاد جامعه ایجاد شد؛ مقوله ای که بی شک مهمترین دستاورد اجتماعی انقلاب اسلامی ایران در سطح داخلی بشمار میرود. اوج این خودباوری و شکوفایی شخصیتی در سالهای جنگ تحمیلی دیده میشود. بی تردید ایثار، فداکاری، صداقت و اخلاص مردم و نهادهای مردمی در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی همواره زبانزد جهانیان بوده و هست.

تأمین حقوق افراد، ایجاد امنیت قضایی عادلانه عموم، تساوی همگان دربرابر قانون، توسعه و تحکیم برادری اسلامی، تعاون عمومی بین مردم و نیز تدوین قوانین و مقررات مدنی، جزایی، مالی، اقتصادی، اداری، فرهنگی، نظامی و سیاسی براساس موازین اسلامی، از دیگر دستاوردهای انقلاب اسلامی در این زمینه است.

دستاوردهای انقلاب اسلامی در سطح بین الملل

انقلاب اسلامی ایران به عنوان انقلاب اجتماعی، افزون بر تحولات داخلی، پیامدهای بسیاری در نظام بین الملل داشت که از جنبه های مختلف در خور بررسی است.

1.دستاوردهای فرهنگی

2.دستاوردهای سیاسی

 دستاوردهای فرهنگی

 
1. ترویج فرهنگ مردم سالاری دینی  

انقلاب اسلامی توانست ضمن تبیین سازگاری اسلام و دموکراسی، کنش متقابل میان دو حوزه دین سیاست را آشکار سازد و نوعی نظام سیاسی را رقم زند. این نظام، هم بر ویژگی های معنوی و سیاسی حاکم استوار بود و هم بر پیوند میان ارزش های اسلامی با ساختار یا روش مردم سالاری تکیه داشت. چنین شیوه حکومتی، هم بر شیوه جمهوری بودن حکومت و نقش مردم در تصمیم گیری های حکومتی تأکید میکرد و هم الگوی اسلام گرایی و ارزش های پایدار اسلامی (عدالت گرایی، خدا محوری و معنویت گرایی) را اساس نظام سیاسی میدانست.

چنین نظام سیاسی، همزمان به نفی اسلام متحجر و قشری گرا و از سویی به نفی سکولاریسم و لائیسیته پرداخت و توانست نظامی را به ارمغان آورد که مشروعیت آن بر پایه حاکمیت خدا و حقانیت ارزش های دینی است و مقبولیت آن نیز بر اساس اراده مردمی.

2.ترویج فرهنگ استقلال خواهی و استکبار ستیزی

یکی از ویژگی های مهم انقلاب اسلامی، حفظ استقلال و نفی کامل سلطه بیگانگان بر سرنوشت ملت ایران است. انقلاب اسلامی با ماهیت مستقل و ضداستبدادی، فارغ از سلطه قدرتهای استکباری موجب برهم زدن تعادل بلوک های قدرت جهانی و به چالش کشیدن نظم بین المللی گردید. این انقلاب با شعار نفی سلطه شرق و غرب خواستار آزادی ملت ایران از نفوذ و دخالت قدرتهای خارجی شد. بی تردید در انقلاب اسلامی توکل به خداوند، منشأ استقلال به شمار میرود.

انقلاب اسلامی همزمان به مبارزه در دو جبهه استبدادستیزی و استعمارستیزی و نفی وابستگی پرداخت و همین امر موجب شد که فرهنگ استقلال خواهی و آزادی خواهی در سطوح مختلف مردم، دولتها و جنبش های آزادی بخش راه یابد؛ چرا که اساساً الگوی نظام سیاسی جمهوری اسلامی با دو الگوی رایج لیبرالیستی و سوسیالیستی مقابله میکرد و مبانی سکولاریستی، اومانیستی و ماتریالیستی را به چالش میکشید.

3.فرهنگ سازی درباره وحدت تمدنی جهان اسلام

انقلاب اسلامی با تأکید بر وحدت شیعه و سنی، تقریب مذاهب اسلامی و نفی فرقه گرایی مذهبی، در صدد برآمد تا میان ملتهای مسلمان وحدت ایجاد کند و ازسویی پروژه امت سازی را عملی نماید. این نگره، بر مبارزه ای منفی علیه دشمن مشترک و مبارزه با استکبار نیز تکیه داشت. در این راستا، احیای امت اسلامی برپایه قرآن و حدیث، موجب توجه به همگرایی جهان اسلام شد و از سویی نیز سبب افزایش نقش دین گردید که بی شک اصلی اساسی در مدیریت تحولات جهانی به شمار میرود.

 
4.احیای نقش جنبش آزادی بخش

انقلاب اسلامی با افزایش خودآگاهی مستضعفان و محرومان و احیای خودباوری، اعتماد به نفس و بیداری اسلامی در میان ملتهای مسلمان توانست بر اهمیت جنبش های آزادی بخش – اعم از اسلام گرایی و استعمارستیز – تأکید ورزد.

با وقوع انقلاب اسلامی ایران، نهضت بیداری اسلامی جان تازه ای گرفت. به واقع درپی الگوبرداری مسلمانان از این انقلاب و با اعتماد به نفسی که روزگاری پیامدهای گوناگونی را برای جنبش های اسلامی به ارمغان آورد.

علاقه جنبش گران مسلمان به ایجاد حکومت اسلامی برمبنای الگوبرداری از انقلاب ایران، به شکل های مختلف بروز یافته است: برخی گروه های اسلامی در جهان تسنن و تشیع، از مخالفت با دولتهای نامشروع هراسی ندارند و به روایات حعلی نیز که اطاعت از حاکم ناعادل اسلامی را در هر شرایط لازم دانسته، چندان وقعی نمی نهند، بلکه تنها خواهان استقرار حکومت اسلامی در کشورمان هستند. برخی از این گروه ها در اساس نامه و یا در اعلامیه های خود این موضوع را مطرح کرده اند.

 دستاوردهای سیاسی

 
1. تأثیر بر شکل گیری برخی جریان ها و گروه های سیاسی

برخی گروه های اسلامی – سیاسی، موجودیت خود را مرهون انقلاب اسلامی میدانند. این گروه ها خود بر دو دسته اند: برخی از یک جنبش اسلامی غیر فعال منشعب شده اند؛ مانند امل اسلامی که از امل، و جنبش جهاد اسلامی که از اخوان المسلمین فلسطین زاییده شد. در واقع بلافاصله پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نخستین مرکز جهاد اسلامی فلسطین در نوار غزه پدید آمد. اما دسته ای دیگر وابسته به جنبش و گروهی خاص نیستند، بلکه پدیده ای جدیدند؛ مانند نهضت اجرای فقه جعفری پاکستان. اگرچه دسته اخیر بیش از دسته نخست، مدافع انقلاب اسلامی است، همه این گروه ها در پیروی از رهبری انقلاب اسلامی و الگو قراردادن آن اشتراک نظر دارند.

از گروه های سیاسی مهم، میتوان به حزب الله اشاره کرد که بیش از هرگروه اسلامی - سیاسی دیگر تحت تأثیر انقلاب اسلامی ایران قرار دارد. حزب الله لبنان در بُعد سیاسی سخت از انقلاب اسلامی ایران الگو گرفته و برخلاف جنبش امل، رهبری انقلاب اسلامی ایران را در دو بُعد سیاسی و مذهبی و برپایه اصل ولایت مطلقه فقیه پذیرفته است.

 
2.تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر راهبرد قدرت های بزرگ

انقلاب اسلامی در کشوری رخ داد که در منطقه خاورمیانه قرار داشت و می بایست در مقابل حرکتهای ضد غربی در منطقه واکنش نشان میداد، اما خود به کشوری ضد غربی بدل شد. از سویی ایران پس از انقلاب، از پیمان سنتو که در راستای اهداف غرب بود، خارج شد. بنابراین با وقوع چنین تحولی در ایران و ایجاد خلأ قدرت در منطقه، راهبردهای منطقه ای ابرقدرتهای جهان نیز تغییر یافت. آنچه در تغییر استراتژی های دو ابرقدرت تأثیر بسزایی داشت، وقوع انقلاب اسلامی در منطقه ای بود که اغلب کشورهای آن از بافت جمعیتی و دیدگاه های فرهنگی و دینی، به ایران نزدیک بودند؛ نکته ای که غرب و شرق را از وقوع تحولات مشابه انقلاب ایران، سخت به هراس افکند.

بنابراین تأثیر رویداد انقلاب اسلامی بر جنبش های اسلامی و همچنین طرح نظریه های جدید درباره حکومت و سیاست، هر دو ابرقدرت را برآن داشت تا برای حفظ منافع خود در خاورمیانه به مهار انقلاب ایران بپردازند و از هرسو آن را محدود کنند. مهمترین این اقدامات، تحریک صدام – دیکتاتور سابق عراق – برای حمله به ایران و سپس کمکهای عادی و نظامی فراوان به او بود.

فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَلا یَسْتَخِفَّنَّکَ الَّذِینَ لا یُوقِنُونَ

تاریخ انقلاب اسلامی مملو از نقاط عطفی است که در اذهان ملت شریف و ولایت مدار ایران اسلامی نقش بسته است. دوران غرور آفرین دفاع مقدس و رشادت های جوانمردان این خطه، تسخیر لانه جاسوسی آمریکا و پیشرفت های هسته ای از نمونه های بارزی است که جزء هویت هر ایرانی ولایت مدار و متعهد می باشد. و در این عرصه دشمنان و فتنه گران همواره در تلاش بوده اند که مسیر رشد و شکوفایی ملت ایران را سد کنند که با بصیرت ملت و رهبری مدبّرانه رهبر فرزانه انقلاب ناکام گشته اند.

فتنه بعد از انتخابات ریاست جمهوری در سال ۸۸از دیگر نقشه ها و ترفندهای معاندان و مغرضان نظام بود.که با بصیرت ملت شریف و شهیدپرور ایران در حماسه ۹دی ۸۸نقش بر آب شد. این حادثه عظیم و فراموش‌ناشدنی در حالی شکل ‌گرفت که فتنه‌گران داخلی با هدایت مستقیم استکبار جهانی به سرکردگی آمریکا و انگلیس تلاش می‌کردند تا فضای کشور را به آشوب بکشانند و به خیال خام خود، مردم را نسبت به انقلاب ناامید سازند. آنان از این نکته غافل بودند که ملتی که با حسین بن علی(ع) و قیام خونین عاشورا عهد بسته است، ظلم و ستم و فتنه‌گری را تحمل نمی‌کند و با همان روح عاشورایی به خروش می‌آید و حماسه‌های عظیم خلق می‌کند.

پیام اصلی مردم در ۹دی، پایبندی همیشگی به ارزش‌های دینی – بویژه عاشورای حسینی – نفی سلطه زورگویان و زیاده‌خواهان، پیروی از راه امام و شهیدان، اعتقاد راسخ به اصل مترقی ولایت فقیه و رهبری حکیمانه مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله العظمی امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) و وفاداری نسبت به نظام مقدس جمهوری اسلامی بود. در این برهه حساس که جهان شاهد حضور با شکوه و معنا دار ۲۰میلیونی خیل عظیمی از  مشتاقان ابا عبدالله الحسین (ع) در روز اربعین حسینی بود  جلوه ای از وحدت امت اسلامی و حتی ادیان الهی زیر پرچم امام حسین (ع) را  به نمایش گذاشتند.

آری ۹دی ماه، تجلی دفاع و پشتیبانی همه جانبه ملت ایران از ارزش های اسلامی و مردم سالاری دینی و جلوه های زیبایی از بصیرت و ولایتمداری بود که یکپارچگی و ایستادگی مردم در حفظ آرمان های الهی انقلاب را متجلی ساخت.

این تجلی پیشتر نیز در عرصه دفاع مقدس و عرصه های فرهنگ و اقتصاد به ظهور رسیده بود و در ۹دی بار دیگر در ابعاد سیاسی، اجتماعی متجلی گشت و مردم صبور، مقاوم و هوشیار ایران اسلامی با تمام وجود به نظام اسلامی از عمق جان معتقدند و لحظه ای در دفاع، حمایت و حراست از آن کوتاهی نخواهند کرد.

بسیج دانشجویی دانشگاه ارومیه در سالگرد این واقعه عظیم، ضمن پاسداشت یوم الله ۹دی، بار دیگر بر صیانت مستمر ملت انقلابی و عاشورایی میهن اسلامی، در راستای حراست از ارزش های دین مبین اسلام و این نظام الهی تاکید کرده و به دفاع جانانه جوانان پر شور و ولایی این سرزمین، از حریم مقدس ولایت و فرامین ولی فرزانه انقلاب، مباهات می کنیم

یکی از دغدغه‌های اصلی دانشجویان، به‌ویژه دانشجویان تحصیلات تکمیلی، همواره نحوه‌ی دسترسی و خواندن مقالات علمی معتبر بوده است. زیرا دانشجویان برای تمامی وظایفی که در طول عمر آکادمیک خود با آن مواجه هستند، از انجام یک تحقیق علمی گرفته، تا خواندن مقالات مرتبط با یک سیلابس درسی، تا نگارش و چاپ مقاله علمی در کنفرانس‌ها یا ژورنال‌های داخلی یا بین‌المللی تا در نهایت انتخاب موضوع و نوشتن پایان‌نامه در مقاطع کارشناسی ارشد یا دکتری، دانشجویان و محققین نیازمند انتخاب موضوع مناسب تحقیق هستند و قدم نخست انتخاب موضوع تحقیق به‌منظور انجام مناسب تمامی اقدامات ذکر شده، جستجو و یافتن مقالات علمی معتبر می‌باشد. اما از آن‌جایی که در هیچ درس یا مرجعی روش جستجوی مقالات علمی آموزش داده نمی‌شود، اجرای این مهم اکثراً با مشکلات فراوانی روبه‌رو خواهد شد. ترجمانو در این پست قصد معرفی ۳ موتور قدرتمند جستجوی مقالات آکادمیک را برای استفاده‌ی صحیح تمامی دانشجویان و پژوهشگران را دارد.

۱- Google Scolar (گوگل اسکالر) جامع‌ترین و سریع‌ترین روش جستجوی مقالات علمی – ابَر موتورجستجوی علمی شرکت گوگل
گوگل اسکالر (که با اشتباه گوگل اسکولار نیز تلفظ می‌شود) را می‌توان سریع‌ترین و آسان‌ترین روش جستجوی مقالات علمی  دانست. این سرویس، خدمتی از جانب غول جستجوگر جهان یعنی گوگل است که به‌صورت تخصصی برای یافتن مقالات، کتاب‌ها و مجلات علمی و تخصصی توسعه داده شده است. در گوگل اسکالر علاوه‌بر امکان دسته‌بندی اسناد علمی و پژوهشی بر اساس موضوعات، می‌توان آن‌ها را براساس موسسات و نهادهای منتشر کننده، نویسندگان، نشریه و تاریخ انتشار جستجو کرد. هم‌چنین امکان جستجو در عنوان و یا در همه‌ی اطلاعات مقاله در گوگل اسکالر وجود دارد.
برخلاف موتور جستجوی جامع گوگل که برای مرتب کردن نتایج جستجو از الگوریتم‌های پیچیده‌ای استفاده می‌کند، در موتور جستجوی آکادمیک «Google Scholar» تعداد ارجاعات به مقاله، رتبه‌ی آن مقاله را در نتایج جستجو تعیین می‌کند و هم‌چنین می‌توان ترتیب نتایج را با کمک فیلترهای زمانی تغییر داد.
امکانات و سرویس‌های دیگر گوگل با سرویس گوگل اسکالر یکپارچه و هماهنگ شده‌اند. برای مثال پس از ورود با حساب کاربری گوگل خود می‌توانید مقالات مورد علاقه‌تان را برای مطالعه در زمانی دیگر نشانه‌گذاری (bookmark) کنید؛ یا این‌که برای دریافت عناوین مقالات جدید درباره‌ی کلمه کلیدی خاص در ایمیل خود از سرویس اعلان یا Alert  گوگل استفاد کنید. اگر با روش‌های جستجوی منابع آکادمیک آشنایی کافی ندارید و تازه کار هستید، توصیه‌ی ما به شما این است که حتماً از این سرویس استفاده کنید تا ببینید به‌واسطه‌ی سخاوت غول قدرتمند موتورهای جستجو، آموختن روش جستجوی مقالات علمی از آب خوردن نیز آسان‌تر شده است!

۲- Scopus (اسکوپوس) یکی از قدرتمندترین فرا موتورهای جستجوی علمی – محصول انتشارات الزویر
دومین روش جستجوی مقالات علمی، استفاده از موتور قدرتمند جستجوی انتشارات الزویر به نام Scopus می‌باشد. اسکوپوس‌ بزرگ‌ترین پایگاه داده‌ی استنادی و چکیده‌نویسی از مجلات علمی، کتاب‌ها و مجموعه مقالاتی است که آن‌ها را به صورت ویرایش شده و طبقه‌بندی شده در اختیار کاربران خود قرار می دهد. این وب‌گاه مجموعه‌ی جامعی از نتایج پژوهش‌ها و مقالات منتشر شده در سطح جهانی در زمینه‌های علم و فناوری، پزشکی، علوم اجتماعی، هنر و علوم انسانی، را با کمک ابزارهای هوشمند خود مورد کاوش و تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد و در قالب‌های متفاوت (آمار و نمودارهای بصری) به تصویر می‌کشد.

عناوین پژوهشی مشترک و میان‌رشته‌ای هر ساله به طور فزاینده‌ای در حال افزایش است، با کمک اسکوپوس شما می‌توانید مطمئن باشید که هیچ یک از تحقیقات انجام شده درباره‌ی موضوع مورد نظر خود را (که در سراسر دنیا انجام می‌گیرند) از دست نمی‌دهید.
محققان بر این واقعیت که پیگیری تحقیقات کاری بسیار پیچیده است، واقف هستند. پیدا کردن نتایج صحیح در جستجوی مقالات مهم است و به همان اندازه کشف روندها، منابع و نهادهای همکار، تاریخ مقالات، میزان اعتبار و … نیز مهم است. اسکوپوس با تجزیه و تحلیل نتایج امکان انتخاب بهترین مقالات با توجه به معیارهای مختلف را برایتان مهیا می‌سازد.
اسکوپوس امکان جستجوی پیشرفته را برای بیش از بیش از ۵۷ میلیون رکورد مقاله موجود در دیتابیس خود فراهم می‌آورد. علاوه‌بر بخش جستجوی اصلی امکان جستجو بر اساس یک نویسنده یا گروهی از نویسندگان، میزان مقالات و سطح علمی نویسنده، محدود کردن دامنه جستجو با استفاده از کدهای موضوعی و امکاناتی دیگر برای بهبود نتایج، از ویژگی‌های این موتور سرچ علمی بسیار قدرتمند محسوب می‌شود.
علاوه بر بخش جستجوی پیشرفته، اسکوپوس در جهت کمک به استفاده‌س مطلوب از منابع تحقیقاتی، امکانات دیگری را نیز برای کشف مقالات مورد نیازتان فراهم کرده است که از آن میان می‌توان به امکان دریافت اعلان نسبت به مقالاتی که تازه منتشر می‌شود، اشاره کرد. با استفاده از این قابلیت کاربران می‌توانند برای دریافت مقالات جدید در رابطه با کلیدواژه یا موضوعی خاص و یا حتی مقاله‌ای جدید از نویسنده‌ی مورد نظر، محققان و اساتید می‌توانند با ایجاد یک اعلان در این موتور جستجوی آکادمیک قدرتمند، نسبت به آخرین مقالات و تحقیقات منتشر شده در رابطه با موضوع مدنظر، به‌راحتی اطلاع پیدا کنند.
امکان مرور لیست کتاب‌ها، مقالات و مجلات علمی به ترتیب الفبایی در اسکوپوس برای کاربران محیا شده است، هم‌چنین کاربران می‌توانند لیست‌های مختص به خود را با نشانه‌گذاری اسناد موجود ایجاد نمایند و بعدها به تجزیه و تحلیل این لیست بپردازند.
هم‌چنین امکان مشاهده‌ی مقالات رفرنس یک مقاله و هم‌چنین مقالاتی که از مقاله مورد نظر شما به عنوان رفرنس استفاده کرده‌اند نیز وجود دارد. امکانات خاص دیگری چون مشاهده مقالات منتشر شده در شهری خاص نیز در اسکوپوس فراهم شده است.
Scopus ابزارهایی برای تجزیه و تحلیل آماری مقالات را نیز در اختیار کاربران خود قرار می‌دهد. برای مثال برای درک معیارها در نتایج جستجو به تجزیه و تحلیل بصری آن‌ها بر اساس سال، منبع، نویسنده، موسسات تحقیقاتی، کشور یا منطقه، نوع سند و موضوع پرداخته می‌شود.
امکان مقایسه‌ی ۱۰ ژورنال به صورت همزمان براساس معیارهای مربوطه نیز از بخش‌های جذاب این موتور سرچ آکادمیک می‌باشد. یکی دیگر از ابزارهای تحلیلی اسکوپوس، ماژولی تخصصی است که برای ارزیابی مقالات توسعه یافته است. در این ماژول که آن را می‌توان برای صفحه مقالات فعال کرد، میزان تعامل جامعه علمی با مقاله را بر اساس معیارهای مختلف می‌توان به صورت نمودارها و آمار بصری مشاهده کرد.
برای بخش نویسندگان می‌توان تجزیه و تحلیل میزان ارجاعات و نقل قول‌ها به مقالات یه نویسنده، همکاری با موسسات مختلف، میزان مقالات در سیر زمان و دیگر شاخص‌ها را به صورت آماری مشاهده کرد.

آن‌چه اسکوپوس را از دیگر موتورهای جستجوی آکادمیک متمایز می‌سازد، این است که این سرویس به‌خودی خود نمایه‌ای از تمامی مستندات علمی به‌حساب می‌آید. در حقیقت این محصول هم‌چون سرویس (Web of Science) شرکت تامپسون رویترز که اقدام به نمایه‌کردن ژورنال‌های علمی معتبر، موسوم به ISI، می‌کند؛ اسکوپوس نیز دارای نمایه‌ای مجزا از بسیاری از ژورنال‌ها و کنفرانس‌های معتبر بین‌المللی است. از طرفی، برخلاف دیگر رقبای خود، این سرویس توسط یکی از معتبرترین و قدیمی‌ترین ناشران علمی بین‌المللی یعنی الزویر، توسعه داده شده است. بنابراین می‌توان این امید را داشت که امکانات و روش‌های جستجوی مقالات علمی در این موتور بسیار قدرتمندتر از دیگر سرویس‌های مشابه باشد. امّا شاید مهم‌ترین ضعف آن نسبت به رقبا، این باشد که استفاده از خدمات این موتور منوط به تهیه‌ی حق اشتراک و پرداخت هزینه توسط مراکز تحقیقاتی و آکادمیک هست، و بنابراین نمی‌توان به‌سادگی و به‌طور رایگان از خدمات این جستجوگر بسیار محبوب، استفاده کرد. اگرچه بسیاری از دانشگاه‌های ایران چندسالی است که به‌علت مشکلات و موانع مالی و ارزی امکان تهیه‌ی حق اشتراک این سرویس را ندارند، امّا توصیه‌ی ما به کسانی که می‌خواهند به‌طور جدی و حرفه‌ای اقدام به مقاله‌نویسی کنند، این است که از راه‌های میان‌بر، حساب کاربری را برای این سرویس تهیه کنند، تا بتوانند از امکانات بسیار این موتور جستجوی قدرتمند آکادمیک، کمال بهره را ببرند.

۳- Academic Search (آکادمیک سرچ) رقیبی نسبتاً تازه‌وارد در بازار موتورهای جستجوی علمی – محصولی از شرکت مایکروسافت
یکی از دیگر سرویس‌هایی که باید از آن به‌عنوان روشی برای جستجوی مقالات علمی یاد کرد، سرویس Academic Search مایکروسافت می‌باشد. این سرویس بر اساس الگوریتم جستجوی (Object-level Vertical Search) که یکی از روش‌های نوین مورد استفاده در فراموتورهای جستجو است، توسعه یافته است. در حقیقت موتور آکادمیک سرچ مایکروسافت شبکه‌ای معنایی متشکل از اطلاعات کتاب‌شناختی (متادیتا یا فراداده) برای مقالات علمی منتشر شده در مجلات، کنفرانس‌ها و نیز مقالات پژوهش‌گران و موسسات علمی و دانشگاهی است.
مایکروسافت این سرویس را در سال ۲۰۱۴ منتشر کرده است و در تلاش است تا آن را به اولین دستیار پژوهشی کاربران خود تبدیل کند. در راستای این هدف اخیرا مایکروسافت به توسعه‌ی الگوریتم معنایی این موتور جستجو پرداخته است و اذعان دارد که این روش نتایج جستجوی مرتبط و گسترده‌تری را ارایه می‌دهد. سرویس Microsoft Academic Search مدعی است که بیش از ۸۰ میلیون مقاله و ژورنال را تحت پوشش خود قرار داده است.
مایکروسافت آکادمیک مقالات را براساس موسسات آموزشی، دانشگاه‌ها، محققان و نویسندگان مقالات، کنفرانس‌ها و ژورنال‌ها و نیز زمان انتشار مقالات دسته‌بندی می‌کند. هم‌چنین نتایج جستجو را می‌توان بر اساس ارتباط با کلید واژه‌ی جستجو، تاریخ انتشار مقاله و تعداد ارجاعات به آن مقاله مرتب کرد. بنابراین می‌توان گفت که یکی از روش‌های آسان و رایگان جستجوی مقالات علمی استفاده از امکانات شرکت مایکروسافت است که برای رقابت با غول گوگل، اقدام به توسعه‌ی این سرویس کرده است.

قدرت و استقلال هر کشوری بر پژوهش و تولید علم استوار است

اندیشیدن، پژوهش و نوآوری، اساسی ترین نیاز برای دست یابی به پیشرفت، توسعه، رفاه عمومی و استقلال واقعی است. تأکید بر پژوهش و تشویق پژوهش گران و دانشمندان به فعالیت های پژوهشی مورد نیاز کشور، یکی از مهم ترین راه های رسیدن به خودکفایی است.
نامگذاری روز پژوهش
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به منظور گسترش فرهنگ پژوهش در جامعه، روز‪ ۲۵  ‬ آذر از سوی «شورای فرهنگ عمومی کشور» به نام روز پژوهش نام‌گذاری شد. وزارت علوم تحقیقات و فناوری نیز از سال ‪ ۱۳۷۹ ‬  چهارمین هفته آذر ماه را به نام هفته پژوهش نام‌گذاری کرد و از سال ‪۱۳۸۴‬ این نام به «هفته پژوهش و فناوری» تغییر یافت.

ارج نهادن به مقام شامخ پژوهشگران و تجلیل از پژوهشگران برتر، شناسایی و طرح مشکلات و چالش‌های پیش روی و ارتقاء سطح پژوهش و فناوری در کشور از جمله اهداف این اقدام بود. در این راستا هر سال مراسم هفته پژوهش با مشارکت بیشتر دستگاه‌های اجرایی کشور برگزار می‌شود. تقدیر از مقالات برتر، تقدیر از پژوهشگران‌ نمونه، تقدیر از مدیر تحقیق نمونه، تقدیر از پروژه‌های برتر و انتشار کارنامه پژوهشی در هر سال از مهم‌ترین برنامه‌های هفته پژوهش است.

پژوهش چیست؟
پژوهش، به معنای عام، بررسی یا کاوشی سخت کوشانه و به معنای خاص، تحقیق و تجربه‌ای جامع با هدف‌ کشف واقعیت‌های نو و تفسیر درست این واقعیت‌ها، تجدید نظر در نتیجه‌گیری‌ها، نظریه‌ها و قوانین پذیرفته شده در پرتو واقعیت‌های کشف شده و به کارگیری عملی نتیجه‌گیری‌ها، نظریه‌ها و قوانین جدید است. در معنایی دیگر، پژوهش فرایند رسیدن به راه حل‌های قابل اطمینان از طریق گردآوری، تحلیل و تفسیر داده‌ها به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده و نظام‌منداست.

اهمیت پژوهش

پژوهش یکی از اساسی‌ترین نیازها برای نیل به پیشرفت و توسعه همه جانبه یک کشور است و قدرت و استقلال هر کشوری بر پژوهش و تولید علم استوار است. بنابر این نوع و سطح فعالیت‌های پژوهشی یکی از شاخص‌های اصلی توسعه و پیشرفت محسوب می‌شود. موفقیت در تمام فعالیت‌های مربوط به توسعه از جمله صنایع، کشاورزی و خدمات به نحوی به گسترش فعالیت‌های پژوهشی بستگی دارد.

پژوهش یکی از محورهای مهمی است که ضامن پیشرفت و توسعه پایدار در هر کشور به شمار می‌آید. اگر پژوهشی صورت نگیرد، دانش بشری افزایش نخواهد یافت و دچار سکون و رکود خواهد شد. بدون انجام پژوهش، امور آموزشی نیز از پویایی و نشاط لازم برخوردار نخواهد بود. ازاین رو یکی از عوامل اساسی پیشرفت در کشورهای توسعه یافته، توجه خاص به امر پژوهش است. اصولاً پیشرفت و توسعه، ارتباط مستقیمی با تحقیقات علمی دارد و رشد و توسعه کشورهای پیشرفته در نتیجه سرمایه‌گذاری در بخش پژوهش است. حجم وسیع پژوهش‌های علمی در کشورهای توسعه یافته صنعتی گویای این واقعیت است.

منطق پژوهش

پژوهش، فرایندی منطقی و معقول است که هدف آن کشف روابط بین پدیدارها است. به دلیل نظم و ترتیب حاکم بر پدیدارها و رویدادها، امکان تنظیم قوانین، اصول و نظریه‌ها در رشته‌های گوناگون فراهم شده است و این قوانین و اصول و نظریه‌ها، به نوبه خود گویای نظم و همسانی موجود در پدیده‌هاست.

اندیشیدن، پژوهش و نوآوری، اساسی ترین نیاز برای دست یابی به پیشرفت و توسعه است

مدیریت علمی؛ عامل ارتقای بخش پژوهش
در کشورهای توسعه نیافته، ضعف در مدیریت سازمان ها و نهادهای دولتی و مدیریت مراکز علمی و تحقیقاتی و نیز ناتوانی در جذب افراد متخصص که در خارج از کشور پرورش یافته اند، از مهم ترین عوامل ضعف قوای پژوهشی کشور است. نبود مدیریت قوی و توان مند در نهادهایی که عهده دار پژوهش هستند، مهم ترین مانع پیشرفت و توسعه در کشورهای جهان سوم از نظر علمی و تحقیقاتی به شمار می آید.

با دست یابی به مدیریت علمی که بر نظامی منطقی و اصولی استوار است، مشکلات را می توان کاهش داد. مدیریت علمی بدان معنا نیست که ما بهترین دانشمندان را به سطح مدیریت در بخش های اساسی منتقل کنیم. برای مدیریت علمی در یک مرکز پژوهشی، نیازمند فرد یا افرادی هستیم که افزون بر داشتن بینش قوی از وضعیت کشور، درک درستی از پژوهش و تحقیقات در حال اجرا در جهان کنونی داشته باشند.

آفت های تحقیق و پژوهش
* عدم نیازسنجی
یکی از عوامل رکود و گرفتار شدن به آسیب ها، بی اطلاعی از نیازها و پرسش ها و ارائه نکردن تعریف درستی از چارچوب نیازها در کشور است. بی شک توسعه در هر کشوری به میزان شناختی وابسته است که دست اندرکاران آن کشورها از نیازها دارند و نظامی که برای پاسخگویی به آن نیازها طراحی نموده اند؛ زیرا بدون شناخت نیازها، نمی توان انتظار پاسخگویی داشت و بدون پاسخگویی، توسعه و تکامل جامعه ممکن نخواهد بود.

در هر صورت، فعالیت های تحقیقاتی و دستاوردهای پژوهشی، بدون مطالعه دقیق نیازها و نداشتن برنامه روشن و اولویت بندی شده، خسارت بزرگی خواهد بود که متوجه امر تحقیق و پژوهش است که گاه دست اندرکاران پژوهشی را گرفتار کار تکراری می نماید و گاه استعدادها را به مسایل غیرضروری مشغول می سازد.

* عدم پشتیبانی مالی از پژوهشگران
وقت گیر بودن امور پژوهشی و ناچیز بودن سود مادی بازگشتی از یک پژوهش برای پژوهشگران و در مقابل، گرانی ابزار پژوهش و منابع تحقیقاتی، اعم از کتاب و رایانه و…، علت دیگر است که می تواند موجب کم شدن انگیزه تحقیق باشد.

* اولویت ندادن به پژوهش های مورد نیاز
انجام پژوهش های متفرقه، با توجه به علاقه شخصی و بدون در نظر گرفتن اولویت ها، نه تنها موجب توسعه پژوهش نمی شود، بلکه چه بسا پژوهش های تکراری را به دنبال داشته باشد که موجب از بین رفتن امکانات محدودِ موجود نیز می شود. پژوهشگران برای رفع این مشکل، باید در کارهای علمی و تحقیق و پژوهش، اولویت ها را رعایت کنند و آنچه را بیشتر مورد نیاز جامعه است، ترجیح دهند.

منابع :

nlai.ir

hawzah.net

جشن ولادت حسن عسکری(ع) رسید
از لطف حق برای بشر گوهری رسید
بر کشتی نجات بشر لنگری رسید
ای شیعیان برای شما دلبری رسید

ما در نماز عشق به تو اقتدا کنیم
یعنی به پیش مقدم تو جان فدا کنیم

دنیا به یمن مقدم تو گلستان شده
شادی برای اهل جهان رایگان شده
لبریز عشق قلب همه شیعیان شده
نام تو نقل محفل اهل جهان شده

دلهای شیعیان همه لبریز نور توست
چشمان شیعیان همه فرش عبور توست

با افتخار کعبه کند استلام تو
با شوق و ذوق جمع ملائک غلام تو
مانند آیه آیه ی قران کلام تو
تسبیح اهل هر دو جهان است نام تو

از ما سلام محضر تو یابن فاطمه(س)
مستیم ما ز ساغر تو یابن فاطمه(س)

وقتی تو آمدی گل و گلزار زاده شد
گویا که باز حیدر کرار(ع) زاده شد
 وقت پگاه و مطلع الانوار زاده شد
آری امید احمد مختار(ص) زاده شد

از شیر مادر است که ما حیدری شدیم
 انگور خورده مست می عسکری شدیم

خورشید محو صورت نورانی تو شد
ذکر ملک حدیث سخندانی تو شد
ضرب المثل حکایت قرانی تو شد
جبریل محو حالت رحمانی تو شد

شکر خدا که رهبری و مقتدای ما
ما شیعه ایم و حضرت تو رهنمای ما

همزمان با فرارسیدن سالروز میلاد امام حسن عسکری(ع) هشتم ربیع الثانی(۱۴ آذر ماه) مراسم جشن و شادی در مساجد، امامزادگان و بقاع متبرکه، اماکن مذهبی و هیات های مذهبی کشور برگزار می شود.

تعیين سالروز براي يك رويداد، حادثه يا پديده تنها به‌منظور ياد آوري مجدد اين رخداد نيست، بلكه با هدف سپاسگزاري از تلاش‌هاي كساني است كه خالصانه زحمت كشيدند تا اين رويداد ايجاد و به‌عنوان اثري جاودانه در اذهان تداعي شود.

ضمن اينكه توجه سالانه آحاد جامعه به اين رويداد باعث تغيير نگرش جامعه نيز مي‌شود و يكي از اين واقعيت‌ها و رخدادها بيمه است.اگرچه اشكال ابتدايي اين صنعت در قالب همياري و تعاون به قرون پيش از ميلاد مسيح و به شكل امروزي به دهه هفدهم ميلادي در اروپا برمي‌گردد، ليكن اين صنعت با اثراتي نظير تامين امنيت رواني و جبران آثار مالي ناشي از وقوع حوادثي كه ممكن است به تغيير در سرنوشت اقوام و افراد بينجامد همراه بوده است. جدا از آثار رواني، اثرات بيمه بر رشد و توسعه و ايجاد جرات، شهامت، شتاب و تحرك بيشتر در چرخ‌هاي اقتصادي و اجتماعي غيرقابل اجتناب است.اشاعه و توسعه بيمه در همه جاي دنيا وابسته به وجود خطر است و از ديرباز انسان چه به‌صورت فردي يا جمعي در معرض مخاطراتي بوده است كه آسيب‌هاي جدي به مال و جان و وضعيت معيشتي وي وارد مي‌كند.در كشور ما ايران ورود صنعت بيمه با اعطاي امتياز انحصاري اين فعاليت به شخصي روسي بنام لازارپولياكف در 23 آذرماه 1269 هجري شمسي مصادف بوده است، ليكن از آنجايي كه وي در عرض 3 سال از مدت قرارداد هيچ اقدامي براي تاسيس شركت بيمه نمي‌نمايد امتياز وي سلب مي‌گردد. در ابتداي قرن چهاردهم هجري شمسي با توجه به بكر بودن بازار بيمه در ايران، شركت‌هاي بيمه خارجي اقدام به تاسيس دفاتر و نمايندگي‌هاي خود مي‌نمايند و از اين تاريخ كليه عمليات بيمه در ايران توسط شركت‌ها و نمايندگي‌هاي خارجي انجام مي‌شود.رشد فزاينده اين صنعت، سودآوري و تاثيرات شگرف اين صنعت بر جامعه ايراني باعث گرديد تني چند از هموطنان فكر ايجاد يك شركت بيمه ايراني را با وزير دارايي وقت مطرح نمودند كه با تصويب دولت و مجلس اولين شركت بيمه ايراني در تاريخ 16/6/1314 با شماره 460 در دايره ثبت شركت‌ها و علائم تجاري و اختراعات طهران با نام شركت سهامي بيمه ايران به ثبت رسيد.اين شركت دو ماه بعد يعني در تاريخ 15/8/1314 شروع به فعاليت كرد و علت اين فاصله تلاش براي تامين پوشش‌هاي بيمه اتكايي بود. در واقع پانزدهم آبان‌ماه سال هزاروسيصدوچهارده به‌عنوان اولين روز فعاليت بيمه‌گري اولين شركت بيمه ايراني روز بيمه نام گرفت. آرم اين شركت كه تركيبي از طلوع خورشيد و تشعشع انوار آن از فراز قله دماوند است حكايت از آغازي اميد بخش و تاثيرگذار در سراسر كشور و نشان‌دهنده نويدي نو و حياتي دوباره در اقتصاد كشور است. 30 سال بعد از اين تاريخ بحثي از نام‌گذاري روزي در سال به نام روز بيمه به‌طور رسمي مطرح نبوده، ولي در سال 1347 از طرف دولت «روز 15 آبان به‌عنوان روز بيمه به رسميت شناخته شد و در اين زمينه پيام‌هايي از طرف مسوولين كشور صادر شد و به‌همين مناسب با حضور وزير دارايي و تعدادي از شخصيت‌هاي سياسي و اقتصادي ارشد كشور مراسمي در هتل هيلتون (استقلال فعلي) برگزار شد و همزمان در سراسر كشور نيز اين روز پاس داشته شد. اين نكوداشت سال‌هاي بعد از آن هم تكرار شده است. پس از تصويب قانون اداره امور شركت‌هاي بيمه در تاريخ 13/9/1367 توسط بيمه مركزي ايران به‌عنوان بازوي نظارتي دولت در صنعت بيمه، تاريخ 13/9/1367 به‌عنوان روز بيمه تعيين و از آن سال به بعد در چنين روزي سميناري از طرف آن سازمان هرساله با حضور همه شركت‌هاي بيمه ترتيب مي‌يابد.

 اگرچه تصويب قانون اداره شركت‌هاي بيمه تحولي در ارتباط با نحوه اداره آنها است، ولي شروع فعاليت شركت سهامي بيمه ايران، بزرگترين شركت بيمه ايراني و رهبر صنعت بيمه كشور در 15 آبان 1314، رويدادي مهم‌تر و بزرگ‌تر در صنعت بيمه وجود ندارد اين شركت توانسته است زمام امور بيمه‌اي كشور را از دست شركت‌هاي بيمه خارجي گرفته و بيش از 30 سال به‌عنوان بازوي نظارتي دولت در صنعت بيمه كشور در سال‌هاي قبل از تاسيس بيمه مركزي ايران باشد و در زمينه توسعه كشور همواره پيشرو و تاثيرگذار بوده و با ارائه پوشش‌هاي مختلف بيمه‌اي در رشته‌هاي درمان، عمر، مسووليت، باربري، آتش‌سوزي و… توانسته است حجم انبوهي از افراد و سرمايه‌هاي كشور را بيمه نموده و غالب صنايع بزرگ كشور همچون صنايع گاز و نفت و پروژه‌هاي بزرگ عمراني كشور، تحت پوشش اين شركت بوده و هستند. اين شركت همراه با سياست‌هاي كشور تابه امروز گام برداشته و پشتوانه محكمي براي اعتلاي كشور است؛ به‌طوري كه سازمان‌هاي بزرگي چون شركت سهامي بيمه مركزي ايران، سازمان خدمات درماني و سازمان تامين اجتماعي از پيرامون آن به‌وجود آمده است، بنابراين مناسبتي براي بزرگداشت بيمه، مهم‌تر و فرخنده‌تر از سالروز فعاليت نخستين شركت بيمه ايراني در كشور وجود نداشته و ندارد.

روز بیمه
روز بیمه , واژه بیمه، در لغت به اطمینان، ضمانت، حفظ و نگهداری در برابر حوادث و خطرات معنا شده و در اصطلاح، ضمانت مخصوصی است از جان یا مال که در تمدن جدید رواج یافته است. روز ۱۳ آذر در تقویم جمهوری اسلامی ایران، روز صنعت بیمه نامگذاری شده است.

بیمه چیست؟
بیمه (Insurance) سازوکاری است که طی آن یک بیمه‌گر، بنا به ملاحظاتی تعهد می‌کند که زیان احتمالی یک بیمه‌گذار را در صورت وقوع یک حادثه در یک دوره زمانی خاص، جبران نماید و یا خدمات مشخصی را به وی ارائه دهد. بنابراین بیمه یکی از روشهای مقابله با ریسک است.

ریشه‌های تاریخی پیدایش بیمه در جهان
به طور حتم، اولین دستاوردهای انسان در صنعت بیمه، توسط دریانوردان و بازرگانان دریایی به دست آمده است. یکی از اولین صورت‌های پیدایش بیمه را می‌توان به بازرگانان چینی نسبت داد. آنها دریافته بودند که احتمال غرق یا مورد دستبرد واقع شدن همه قایق‌ها و کشتی‌هایی که در یک روز در یک بندر تردد می‌کنند، بسیار کم است. بنابراین برای جلوگیری از خطر نابودی همه سرمایه، بار و کالایشان را در چند کشتی و قایق مختلف بارگیری می‌کردند. بازرگانان فنیقی و بابلی، صورت پیشرفته‌تری از بیمه را آموخته بودند آنها برای تامین هزینه کالا و کشتی، وام دریافت می‌کردند. بهره وام دریافتی این بازرگانان بیشتر از حد معمول بود و در صورتی که کشتی بازرگان در دریا دچار توفان یا دستبرد دزدان دریایی واقع می‌شد، وام دریافتی بازرگان بخشیده می‌شد و به عبارت دیگر ریسک بروز حوادث غیرمترقبه برای کشتی را وام‌دهنده تقبل می‌کرد. اختلاف بهره وام پرداختی به سفرهای دریایی و وام‌های معمولی در آن دوران را می‌توان یکی از صورت‌های اولیه حق بیمه در تمدن‌های باستان تلقی نمود. این سازوکار بعدها به یونان و در قرون وسطی به ایتالیا رفت و به روشی مرسوم برای مبادلات دریایی در بندرهای مختلف ایتالیا مانند ونیز لمباردی و جنوآ مبدل شد. قدیمی‌ترین گزارش مکتوبی که از قراردادهای بیمه دریایی وجود دارد نیز مربوط به یک کشتی ایتالیایی است که در سال ۱۳۴۷ میلادی در جنوآ به ثبت رسیده است.

تاریخچه بیمه در ایران
فعالیت بیمه‌ای در ایران از سال ۱۲۸۹ شروع شد. در این سال دو موسسه روسی با نامهای نادژدا و قفقازمرکوری شروع به کار نمودند. پس از شروع به کار این دو موسسه، تا سال ۱۳۱۴ خورشیدی، در حدود ۱۳ شرکت خارجی در بازار بیمه کشور فعالیت خود را شروع نمودند که از آن جمله می‌توان به شرکت‌های آلیانس انگلیس،‌ یورکشایر انگلیس و اینگستراخ روسیه اشاره نمود. ایده تشکیل یک شرکت بیمه ایرانی در سال ۱۳۱۰ توسط فردی ایرانی به نام دکتر الکساندر آقایان (که سابقه فعالیت در شرکت بیمه روسی نادژدا را داشت) به علی اکبر داور، وزیر مالیه وقت مطرح شد و در ۱۵ آبان سال ۱۳۱۴، شرکت سهامی بیمه ایران با سرمایه دو میلیون تومان به عنوان اولین شرکت ایرانی بیمه تاسیس شد. داور در این روز، پس از سخنرانی کوتاهی که در افتتاحیه این شرکت داشت، منزل مسکونی خود را تحت پوشش بیمه آتش‌سوزی درآورد و اولین بیمه‌نامه صادره ایرانی، در همین روز به نام وی ثبت شد.

فعالیت بیمه‌ای در ایران از سال ۱۲۸۹ شروع شد

 زمینه های پیدایش بیمه
اختلاف شرایط، امکانات، ویژگی های طبیعی، چگونگی نظام های حاکم بر اجتماعات و استعدادهای افراد، ایجاب می کند که زندگی همه انسان ها در یک سطح نباشد و همگی نتوانند از درآمد مساوی برخوردار شوند. از دیرباز، بشر شاهد محرومیت ها و کمبودهای فراوانی بوده است. بیکاری، بیماری نقص عضو و حوادث را بر پیکر برخی هم نوعان احساس می کرد و برای درمان آن، در پی راه های مستقل و محترمانه ای بود که یکی از بهترین آنها، بیمه و تأمین اجتماعی است. وجود سه عامل، زمینه پیدایش بیمه را در دنیا و تاریخ فراهم آورده است: اول، نفع شخصی و اهمیتی که هر فرد برای منافع خود در نظر می گیرد؛ دوم احساس خیرخواهی و نوع دوستی؛ و سوم، احساس سرنوشت مشترک که می توان از آن به احساس صنفی نیز تعبیر نمود.روز بیمه

بیمه روشی برای جبران خسارت
بیمه، در حقیقت روشی برای جبران خسارت است؛ یعنی با پرداخت مبالغ جزئی، اما در سطح گسترده و وسیع، صندوقی برای اطمینان دادن به انسان هایی که ممکن است دچار آسیب و خسارت در شغل، تجارت، سرمایه گذاری مسافرت، آتش سوزی و امثال آن شوند، فراهم می آید زیرا زندگی روزمره ما، همواره همراه با خطر است و حوادث، هر لحظه زیان مالی و جانی به بار می آورند. از این رو، روشی که این نااطمینانی را به اطمینان تبدیل کند، اهمیت دارد و در این مورد، بیمه تنها روش موجود است؛ روشی که در واقع، جبران خسارت و تقسیم خطر است و مکانیزم توزیع خسارت بین افراد به شمار می آید که وظیفه برنامه ریزی مالی خطر یا خطرپذیری را انجام می دهد و به مفهوم عام خود، آینده نگری است.روز بیمه انواع بیمه در یک تقسیم‌بندی کلی، بیمه به دو دسته بیمه‌های اجتماعی و بیمه‌های بازرگانی تقسیم‌بندی می‌شود. بیمه‌های اجتماعی عمدتا بیمه‌های اجباری و ناشی از قانون هستند و مشخصه آنها این است که شخص دیگری (مانند کارفرما) در پرداخت بخش زیادی از حق بیمه مشارکت دارد. در بیمه‌های اجتماعی، حق بیمه به‌صورت درصدی از دستمزد تعیین می‌شود؛ در حالی که در بیمه‌های بازرگانی حق بیمه متناسب با ریسک تعیین می‌شود. در ایران، سازمان تامین اجتماعی مهمترین مرجع بیمه‌های اجتماعی است. در مورد بیمه‌های بازرگانی، تقسیم‌بندی‌های مختلفی وجود دارد. برخی از روش‌های تقسیم‌بندی انواع بیمه از این قرار است – بیمه‌های دریایی در مقابل بیمه‌های غیردریایی – بیمه‌های اموال در مقابل بیمه‌های اشخاص – بیمه‌های زندگی در مقابل بیمه‌های غیرزندگی صرف‌نظر از تقسیم‌بندی کلی، رشته‌های مختلف بیمه کمابیش با تعاریف مشابهی توسط شرکت‌های بیمه در کشورهای مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنابراین می‌توان انواع بیمه‌های بازرگانی را بر اساس رشته تقسیم‌بندی نمود.روز بیمه

در یک تقسیم‌بندی بیمه به دو دسته بیمه‌های اجتماعی و بیمه‌های بازرگانی تقسیم‌ می‌شود

– بیمه آتش‌سوزی بیمه آتش‌سوزی، رشته‌ای از بیمه است که بیمه‌گر طی آن در قبال دریافت حق بیمه جبران خسارت‌های وارد شده بر ساختمان‌ها و دارایی‌های بیمه‌گزار در اثر آتش‌سوزی و صاعقه را تعهد می‌نماید. همچنین بیمه اتش سوزی پوشش های تبعی همچون سیل زلزله ،طوفان وتگرگ و سرقت نیز تحت پوشش قرار میدهد. – بیمه حمل و نقل بیمه حمل و نقل کالا، بیمه‌ای است که به‌موجب آن، بیمه‌گر متعهد می‌شود چنانچه کالا در هنگام جابجایی از بین برود و یا دچار خسارتی شود، زیان وارده را جبران نماید. – بیمه عمر بیمه عمر، نوعی از بیمه است که بر اساس آن بیمه‌گذار طی مدت معینی حق بیمه پرداخت می‌کند و در عوض، بیمه‌گر متعهد می‌شود که در صورت فوت بیمه‌شده، ابتلا به بیماری‌های خاص و یا زنده ماندن، مبلغ معینی را به صورت یکجا و یا به صورت مستمری، به بیمه‌گذار، بیمه‌شده یا فرد تعیین شده از سوی وی پرداخت نماید. – بیمه حوادث بیمه حوادث، به مجموعه گسترده ای از بیمه‌نامه‌های فردی یا گروهی اطلاق می‌شود که طی آن افراد بیمه شده در مقابل بروز حوادث مختلفی از جمله تصادف، سقوط و غیره بیمه می‌شوند. منظور از حادثه، اتفاقات غیرعمدی و غیر قابل پیش‌بینی‌است. خسارت پرداختی از سوی بیمه‌گر به بیمه شده ممکن است به صورت پوشش فوت، غرامت نقص عضو، هزینه‌های پزشکی حقوق از کار افتادگی و مواردی از این دست باشد.روز بیمه – بیمه بدنه اتومبیل در قرارداد بیمه بدنه اتومبیل، بیمه‌گر متعهد می‌شود خسارتهایی را که بر اثر حوادث، تصادف، آتش‌سوزی یا دزدی به وسیله نقلیه موتوری وارد می‌شود، جبران نماید. – بیمه شخص ثالث نام دقیق این نوع از بیمه، بیمه مسوولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری در مقابل اشخاص ثالث است و خسارتهای مرتبط با اشخاص ثالث را پوشش می‌دهد. منظور از شخص ثالث، فردی است که در اثر وقوع حوادث مرتبط با وسایل نقلیه موتوری (مانند خودرو یا موتورسیکلت) آسیب می‌بیند اعم از این که در داخل یا خارج از وسیله نقلیه باشند.روز بیمه – بیمه درمان موضوع بیمه درمان، تامین و جبران هزینه‌های درمان، اعم از درمان سرپایی یا بستری است. علت هزینه ممکن است بروز بیماری یا حادثه باشد. یکی از پوشش‌های متداول بیمه درمان، بیمه تکمیلی درمان است که هزینه‌ّای مازاد بر تعرفه‌ های بیمه‌های اجتماعی (مانند خدمات درمانی یا تامین اجتماعی) را پوشش می‌دهد. – بیمه کشتی بیمه کشتی یا بیمه دریایی، نوعی از پوشش بیمه است که خطرهای مرتبط با حمل و نقل دریایی را پوشش می‌دهد. این خطرات شامل بدنه کشتی، محموله، مسوولیت و ناحیه درون دریا است. این نوع بیمه سهم اندکی از بازار را دارا می‌باشد و تنها در حدود دو درصد از بیمه‌های غیرعمر در دنیا به این نوع بیمه‌نامه اختصاص دارد.روز بیمه – بیمه پول پول یکی از دارایی‌های پرریسک است. اسکناس، سکه، چک بانکی و تمبرهای مالیاتی وجوهی از پول هستند که می‌توان آنها را تحت پوشش این نوع از بیمه‌نامه درآورد. با استفاده از این بیمه‌نامه، بیمه‌گر خسارتهای وارده به مالک پول را در اثر بروز خطراتی مانند انفجار، آتش‌سوزی، صاعقه سرقت و غیره جبران می‌نماید. به‌طور کلی، دو نوع پوشش بیمه‌ای پول وجود دارد که عبارتند از بیمه پول در گردش و بیمه پول در صندوق.روز بیمه – بیمه مسوولیت بیمه مسوولیت مدنی دارای تنوع بسیار زیادی است و به تناسب کسب و کارها و فعالیت‌های متنوعی که در جامعه وجود دارد، رشته‌ها و زیررشته‌های مختلفی از این نوع بیمه نیز ایجاد شده است. مهمترین تضمین بیمه‌گر در این نوع از بیمه، جبران خسارت‌های مالی و جانی در حوزه مسوولیت‌های مدنی بیمه‌گذار می‌باشد.

روز بیمه حوزه ، ویکی پدیا

قانون اساسی بنیان جامعه و «حقوق ملت» بنیان قانون اساسی

تشکیل و استمرار اجتماع بشری، نیازمند تدوین و تصویب یک قانون اساسی به ­عنوان میثاقِ سیاسی -حقوقی میان شهروندان و حکومت مبتنی بر اراده عمومی و حاکمیت ملّی است. این قانونِ ساختارساز و نظم‌آفرین از یک‌ سو ترسیم­ کننده ساختارها و نهادهای سیاسی و تنظیم کننده روابط میان آن­ها (قانون اساسیِ ساختارگرا) و ازسوی دیگر، تضمین­ کننده حقوق و آزادی­ های بنیادینِ شهروندان است (قانون اساسی هنجارگرا). به بیان بهتر، قانون اساسی از­ یک­ سو به مهار و توزیع عادلانه قدرت عمومی و تقسیم آن میان قوای سه­‌گانه (مقننه، مجریّه و قضائیّه) و تعیین وظایف و کارکردهای هر یک از نهادهای اساسی می­‌پردازد و ازسوی دیگر، به تضمین عادلانه حقوق شهروندان و یا به­ تعبیر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران «حقوق ملّت» اقدام می‌کند.

بر ­این ­اساس، قانون اساسی را باید قانون توزیع و تنظیم عادلانه قدرت عمومی و تضمین عادلانه حقوق شهروندی نامید. در پرتو همین منشور حقوقی است که قدرت عمومی در مسیر درست خویش هدایت شده و در خدمت شهروندان قرار گرفته و زمینه سوء­استفاده از آن از بین می­‌رود. در واقع، «حاکمیت قانون اساسی» لازمه پایدارسازی حکمرانی و تحقق «حکمرانی خوب» است. بر پایه همین رویکرد به حکمرانی و در راستای استقرار عدالت اجتماعی و تشکیل حکومتی مبتنی بر اصول حکومت جمهوری و آموزه­ های اسلامی بود که قانون اساسی جمهوری اسلامی با رأی ملّت به تصویب رسید تا به­ عنوان عالی‌ترین سند حقوقی، همواره محور سیاست­گذاری حقوقی و راهنمای سیاست­گذاران حقوقی باشد.

آن­چه در این میان مهم است، تضمین حق‌ها و آزادی­‌های بنیادین و پاسداری از حقوق شهروندی (حقوق ملّت) است. در حقیقت، «حقوق ملّت» را باید گرانیگاه و قلب قانون اساسی دانست. تبلور این حقوق بنیادین در قانون اساسیِ هر جامعه­ ای، نشانه بارز تجلی «حکمرانی کرامت‌مدار» و «زمام­مداری حق‌مدار» است. در همین چارچوب، قانون اساسی مأموریت بزرگ تضمین­ حق­ ها و آزادی­ های بنیادین بشری را بر عهده دارد: حق هایی مانند حق حیات، حق امنیت شخصی، حق بر احترام به کرامت انسانی، حق بر حریم خصوصی، حق رهایی از شکنجه و آزار، حق دسترسی به عدالت، حق بر دادرسی عادلانه و رفتار منصفانه، حق آزادی فکر و عقیده، حق آزادی مذهب، حق آزادی بیان، حق تشکیل انجمن­‌های سیاسی و اجتماعی، حق بر اعتراض مدنی، حق آموزش، حق بر سلامت، حق بر بهره­‌مندی از مسکن مناسب، حق بر کار، حق بر رفاه و تأمین اجتماعی، حق بر غذا، حق بر آب، حق بر بهره­‌مندی از محیط‌ زیست سالم و پاک، حق بر تعیین سرنوشت، حق بر صلح، حق بر توسعه پایدار، حق بر مشارکت سیاسی و اجتماعی، حقوق کودکان، حقوق اقلیّت­‌ها، حقوق ناتوانان ذهنی و جسمی، حقوق بیماران، حقوق آسیب­‌دیدگان، حقوق بومیان، حقوق پناهندگان، حقوق آوارگان و …، از جمله مهم­ترین حق­‌ها و آزادی­ های بشری هستند که در قانون اساسی هر جامعه­ ای باید تضمین و حمایت شوند.

تنظیم فصل سومِ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با عنوان «حقوق ملّت» گامی مهم در راستای «اساسی­ سازی» همین حق­ه ا و آزادی­ های بنیادین بوده است. در حقیقت، اساسی­ سازیِ این حق‌ها و آزادی­ ها بیانگر جایگاه برتر و ارزش حقوقیِ بالای آن­ها در نظم حقوقی است. بدین­ معنا که حق­ه ا و آزادی­ های بنیادین شهروندی، در شمار هنجارهای حقوقیِ برتر و عالی قرار دارند. از این­‌رو، قوای سه­ گانه و تمامی دستگاه­ ها و نهادها باید در مسیر تضمین و رعایت این حقوق و توسعه آن­ها گام بردارند. تصویب «منشور حقوق شهروندی»، به­ عنوان میثاق حقوقیِ دولت و شهروندان در راستای ایفای تعهد حقوقی به اجرای حقوق و آزادی های موضوع فصل سوم قانون اساسی بوده است. بدان امید که با اجرای موثر آن، گامی مهم در راستای «زمامداری خوب» و «حکمرانی کرامت­‌مدار» برداشته شود.

در آستانه چهلمین سالگرد تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران جا دارد که یک بار دیگر بر اهمیتِ «حاکمیّت قانون اساسی» بر تمامی امور و ضرورت پایبندی به همه اصول آن در زمان سیاست­گذاری حقوقی تأکید شود. نیز زمان آن رسیده است که جایگاه ماهوی برتر حقوق و آزادی­ های بنیادین مقرر در قانون اساسی شناسایی شود؛ زیرا تنها این امر قانون اساسی را پیام­‌آور صلح و دوستی می سازد و آزادی و عدالت اجتماعی را به عنوان قطب نمای توسعه حقوقی و نقشه راه آن ترسیم می‌کند.

*معاون حقوقی ریاست جمهوری

منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی معاونت حقوقی ریاست جمهوری

روزگاری که مردم باور کردند گرانی بنزین تورم می‌آورد
 
حساسیت جامعه ایرانی به افزایش نرخ بنزین سابقه‌ای نزدیک به ۶۰ سال دارد. در این قسمت از گزارش نگاهی داریم به تلاش دولت سازندگی برای خلاصی از بار گران پرداخت یارانه بنزین. تلاش‌هایی که در برخورد با مانع بزرگ تورم ناکام ماندند.

سرگذشت جدال «دولت‌های ایرانی» با «بنزین یارانه‌ای» سابقه‌ای بسیار دیرین‌تر از شامگاه ۲۳ آبان ماه ۹۸ و اعلام افزایش قیمت آن در دولت دوازدهم دارد. حداقل در شش دهه گذشته تمامی دولت‌های مستقر در ایران (چه پیش از انقلاب اسلامی و چه پس از آن) درگیر معضلی به نام یارانه بنزین بوده‌اند و به جز یک مورد، همگی در این جدال نفس‌گیر، نتوانستند تبعات منفی این غول بزرگ را مدیریت کنند. در این سلسله گزارش‌ها مروری خواهیم کرد بر مهمترین تلاش‌های دولتمردان کشور برای انداختن این بار گران از روی دوش دولت.

جنگ تحمیلی بعد از هشت سال به پایان رسیده بود و با فاصله کوتاهی پس از آن جامعه ایرانی،   رهبر کبیر انقلاب خود را هم از دست داد. نظام نوپای جمهوری اسلامی ایران در دهمین سال حیاتش در آستانه ورود به افق جدیدی بود. آیت الله خامنه‌ای رئیس جمهور دوره های سوم و چهارم به عنوان رهبر انقلاب انتخاب شدند. میرحسین موسوی که نخست وزیری دولت‌های سوم و چهارم را بر عهده داشت، هیچ گاه به قیمت بنزین دست نزد و مردم مطابق با همان ۳۰ ریالی که محمدعلی رجایی تعیین کرده بود، بنزین‌های کوپنی خود را تهیه می‌کردند. اندکی بعد از انتخاب رهبر جدید انقلاب،  اصلاحیه قانون اساسی انتخابات پنجمین دوره ریاست جمهوری به صورت همزمان برگزار شد و علی اکبر هاشمی رفسنجانی از میان دو کاندیدای تایید صلاحیت شده، پیروز انتخابات شد و در جایگاه ریاست جمهوری نشست و اینگونه عملا دوران ثبات و توسعه جمهوری اسلامی ایران آغاز شد.

تمرکز بر توسعه، شعار نظام در افق جدیدی بود که فرصت پایان جنگ برای آن ایجاد کرده بود.  انقلابیونی که در روزهای مبارزه علیه نظام شاهنشاهی عمدتا گرایش اقتصادی نزدیک به جریان چپ داشتند، پس از یک دوره طولانی اجرای سیاست ریاضت اقتصادی مختص دوران جنگ، حالا شاهد گام‌های محکم دولتی بودند که قصد داشت توسعه را با چرخشی محسوس به سمت جریان اقتصادی راست،  پیگیری کند. یکی از اولین گام‌های اصولی برای این تغییر بزرگ، طراحی نظام توسعه کشور بر اساس برنامه‌های پنج ساله بود. در نتیجه مجلس سوم قانونگذاری کشور که در آن جناح چپ اکثریت داشتند، قانون برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی جمهوری اسلامی ایران را در بهمن ماه ۱۳۶۸ تصویب کرد. تصویب برنامه‌های توسعه تغییر مهمی در روند تغییر قیمت بنزین توسط دولت‌های ایرانی را ایجاد کرد. تا پیش از آن هیچ‌گاه مجالس ایران در جریان تعیین قیمت بنزین نبودند، اما از آن به بعد، بدون استثنا تمامی برنامه های توسعه در مورد قیمت بنزین راهبردهایی را برای دولت‌ها مشخص کرده اند و تاثیر اولین آن‌ها بر قیمت بنزین افزایش ۷۰ درصدی قیمت بنزین در ابتدای سال ۱۳۶۹ بود.

اقتصاد ایران از سال ۱۳۶۵ و در میانه جنگ دچار مشکلات اقتصادی عدیده‌ای شده بود که تورم بیش از ۲۰ درصدی از سال ۶۵ تا ۶۷ نمایانگر آن بود. در این شرایط نامساعد اقتصادی و ویرانی‌های ناشی از جنگ، دولت جدید یکی از راهکارهای کنترل اقتصاد را کاهش میزان یارانه‌ها یافت و بنزین در همین راستا مجددا مورد توجه سیاستمداران کشور قرار گرفت. مطابق با بند پنجم سیاست‌های کلی قانون برنامه اول توسعه؛ «تغییر سیاست نرخ‌گذاری کالاها و خدمات، به نحوی که به تدریج قیمت های تعادلی» ایجاد شود از اختیارات دولت بود و در همین راستا اجازه داده شده بود تا «در مورد کالاهای عمومی نظیر آب، برق و گاز، گاز مایع، نفت سفید، بنزین، گازوئیل، نفت کوره، روغن موتور، مخابرات و پست» دولت بر اساس شاخص «برابری قیمت کالاها یا خدمات مورد نظر با هزینه نهایی تولید آن» حرکت کند. البته در این قانون اصل حمایت از اقشار کم درآمد و بخش کشاورزی هم با «اعمال نرخ‌های متفاوت» در نظر گرفته شده بود.

در نتیجه از فروردین ماه ۱۳۶۹ در شروع سیاست «تعدیل اقتصادی» در کشور، بنزین در پمپ بنزین ها با قیمت ۵ تومان عرضه شد. طبیعتا در پی این اقدام افزایش نرخ تاکسی‌ها و برخی خدمات نیز ایجاد شد، اما نرخ تورم ۹ درصدی در سال ۶۹ نشان می‌دهد، دولت وقت توانسته بود از عهده مدیریت تاثیرات اقتصادی ناشی از این افزایش ناگهانی قیمت برآید.

مسئله بنزین همواره برای دولت‌ها زمانی مطرح می‌شود که اقتصاد کشور دچار تلاطم‌های جدی شده باشد. دولت سازندگی هم بعد از افزایش قیمت بنزین در ابتدای کار خود، برای بنزین برنامه ای بلند مدت نداشت. بنابراین علی رغم آنکه در برنامه اول توسعه این اجازه به دولت داده شده بود تا متناسب با هزینه تولید، قیمت بنزین را افزایش بدهد، اما بعد از افزایش دفعی قیمت در سال ۶۹، تا ۵ سال تغییری در این هزینه ایجاد نشد. تا آنکه مجددا تبعات منفی سیاست تعدیل اقتصادی در میانه راه تیم اقتصادی دولت را دچار چالش‌های جدی کرد. دولت سازندگی تنها در سال ۶۹ توانست تورم یک رقمی را تجربه کند و بعد از آن تا پایان دولت، همواره ایران دچار نرخ تورم بالای ۲۰ درصد بود،  تا جایی که در سال ۷۳ رقم ۳۵ درصد را نیز تجربه می‌کند. در نتیجه مجددا سیاستمداران در بدترین شرایط اقتصادی به فکر کاهش فشار بار گران بنزین از روی دوش دولت افتادند.

مجلس چهارم شورای اسلامی که در غیبت پر حرف و حدیث چهره‌های شاخص چپ گرای مجلس سوم تشکیل شده بود، موافق با سیاست‌های راستگرای دولت سازندگی برنامه دوم توسعه کشور را در آذرماه سال ۷۳ تصویب می‌کند. در این قانون برای بنزین قیمت گذاری مستقیم انجام می شود و به دولت تکلیف می‌کند تا  «قیمت فروش هر لیتر از چهار فرآورده اصلی نفتی شامل بنزین، نفت سفید، نفت گاز و نفت کوره، در سال ۱۳۷۴ به ترتیب معادل صد، ‌بیست، بیست  و ده ریال»  تعیین کند.  این البته پایان کار نبود و در ادامه همین قانون جمله‌ای که زمینه ساز تحول مهمی در عرصه قیمت گذاری بنزین بود، درج شد؛ «به دولت اجازه داده می‌شود به منظور اعمال سیاست صرفه‌جوئی در مصرف انرژی، از سال۱۳۷۵ قیمت فرآورده‌های نفتی را متناسباً به طریقی افزایش دهد که مجموع عوارض دریافتی تا پایان برنامه، حداکثر به یازده هزار میلیارد بالغ گردد.» البته با این شرط که افزایش قیمت از پیش در بودجه‌های سالانه قید شده و به تصویب نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی برسد.

اجرای قیمت گذاری مستقیم برنامه دوم توسعه به معنای افزایش دو برابری قیمت بنزین در فروردین سال ۱۳۷۴ بود. در بهار سال ۶۹ رسانه های معدودی در کشور فعال بودند و هیچ کدام هم رنگ و بوی انتقادی نداشتند و در نتیجه از واکنش مردم نسبت به افزایش قیمت در آن سال اطلاعات مستندی وجود ندارد. اما در بهار ۷۴ تعدادی از رسانه‌هایی که رویکردی انتقادی داشتند گزارش‌هایی با احتیاط از برخی واکنش های اجتماعی نسبت به افزایش یکباره قیمت بنزین منتشر کردند. افزایش قیمت بنزین از ۵ به ۱۰ تومان همزمان با گران‌تر شدن قیمت آب، برق و برخی دیگر از کلاهای اساسی اعلام شد. آن هم در شرایطی که جامعه در زمستان سال ۷۳ برای اولین بار در تاریخ بعد از انقلاب خود با پدیده اختلاس مواجه شده بود و فاضل خداداد و مرتضی رفیق دوست به علت اختلاس در بانک صادرات به زندان افتاده بودند. در نتیجه تجمعات اعتراضی در برخی مناطق شکل گرفت که  «واقعه اسلامشهر»، به عنوان مهمترین اعتراض اقشار عمدتا ضعیف جامعه علیه گرانی و افزایش قیمت بنزین در رسانه ها مطرح شد.  این اعتراضات دامنه و عمق محدودی داشت و به سرعت فرونشست. این تصمیم دولت و مجلس البته از سوی منتقدین «تعدیل اقتصادی» هم مورد نقد قرار گرفت و رکورد زنی ۴۹ درصدی تورم در سال ۷۴،  این باور را در جامعه تقویت کرد که افزایش قیمت بنزین مهمترین عامل افزاشی تورم است.

دولت هاشمی رفسنجانی در دو نوبت افزایش چشمگیری بر قیمت بنزین ایجاد کرده بود، اما این پایان کار نبود. بر اساس مجوزی که در برنامه دوم توسعه به دولت داده شد، در ابتدای سال ۷۵ قیمت بنزین ۳۰% و در فروردین سال ۷۶ هم ۲۳% بر روی قیمت بنزین رفت که به گفته دولت مردان عواید حاصل آن قرار بود در حمل و نقل عمومی هزینه شود. در این سال‌ها تورم هم به ترتیب ۲۳ و ۱۷ درصد بود. به این ترتیب دولت سازندگی، بنزین را با نرخ ۱۶ تومان را به دولت اصلاحات تحویل داد.

تورم افسار گسیخته در دولت هاشمی رفسنجانی باعث شد تا این افزایش‌های قیمت بنزین، بار سنگین یارانه های سوخت را برای دولت سبک‌تر نکند و تنها جبران کننده بخشی از میزان تورم‌های سالیانه باشد. از سوی دیگر با توجه به رشد صنایع و افزایش رفاه در زندگی مردم در پی سیاست‌های اجرایی دولت سازندگی که منجر به رشد فرهنگ مصرف گرایی هم شده بود، استفاده از خودروهای شخصی در میان اقشار بیشتری از مردم متداول شد. در طول دهه هفتاد آمار تولید خودرو در ایران از حدود ۴۵ هزار عدد به حدود ۲۸۰ هزار خودرو رسید که این رشد شش برابری بدون در نظر گرفتن رشد واردات خودرو در این دهه است. بنابراین به صورت طبیعی مسئله قیمت بنزین با زندگی روزمره گستره بیشتری از مردم ارتباط پیدا کرده بود و حساسیت های اجتماعی هم نسبت به آن سال به سال افزوده می‌شد.

مواجهه سیاستمداران ایرانی در دولت و مجلس طی این دوران با معضل بنزین البته تاثیرات ماندگاری هم داشت که به نظر می رسد زمینه ای برای حل منطقی و قانونی معضل بنزین یارانه ای را برای آیندگان فراهم ساخت. دخالت یافتن مجلس قانونگذاری در تعیین راهبرد برای قیمت‌گذاری بنزین طی برنامه‌های توسعه و همچنین بودجه‌های سالانه گام های مهمی بودند برای برنامه محور شدن تلاش سیاستمداران برای تحمل بار سنگینی که بنزین یارانه ای بر دوش دولت‌ها گذاشته بود.

سرانجام علی اکبر هاشمی رفسنجانی در حالی دولت را تحویل دولت اصلاحات داد، که علی رغم تلاش‌هایی که داشت در کاهش بار گران بنزین از دوش دولت، موفق نبود. ارث دیگری که دولت سازندگی برای دولت اصلاحات گذاشته بود، این باور عوامانه بود که قیمت بنزین باعث رقم‌های نجومی تورم است. جامعه ایرانی یک بار در سال های ۵۵ تا ۵۷ هم تجربه همزمان افزایش سالانه نرخ بنزین و تورم های بالای بیست درصدی را در خاطر داشت و همین خاطرات دغدغه‌آفرین عامل فراموشی تجربه‌های متناقض در سال های ۵۹ و ۶۹ بود.  اما علی رغم وجود این نگرانی های عینی و روانی  تیم اقتصادی دولت خاتمی در جهت حل پایدار معضل بنزین، مسیری که هاشمی پایه گذاری کرده بود را ادامه داد. مرور چالش دولت اصلاحات با معضل بنزین را در گزارش بعد پی خواهیم گرفت.