اشک های بی صدا

اگر در قرآن دقت نمائیم ، آیاتی شبیه به ذکر یونسیه پیدا می کنیم . مثلا دعای حضرت موسی پس از کشتن یکی از قبطیان:
قَالَ رَبِّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي فَاغْفِرْ لِي فَغَفَرَ لَهُ ۚ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ
(سپس) عرض کرد: «پروردگارا! من به خویشتن ستم کردم؛ مرا ببخش!» خداوند او را بخشید، که او غفور و رحیم است!

یا مثلا در مورد حضرت آدم ع، پس از نافرمانی در بهشت داریم:

قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنفُسَنَا وَإِن لَّمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ
گفتند: «پروردگارا! ما به خویشتن ستم کردیم! و اگر ما را نبخشی و بر ما رحم نکنی، از زیانکاران خواهیم بود!»

یا در مورد توبه و تسلیم امر خدا شدن ملکه سبا داریم:

قِيلَ لَهَا ادْخُلِي الصَّرْحَ ۖ فَلَمَّا رَأَتْهُ حَسِبَتْهُ لُجَّةً وَكَشَفَتْ عَن سَاقَيْهَا ۚ قَالَ إِنَّهُ صَرْحٌ مُّمَرَّدٌ مِّن قَوَارِيرَ ۗ قَالَتْ رَبِّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي وَأَسْلَمْتُ مَعَ سُلَيْمَانَ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ
به او گفته شد: «داخل حیاط (قصر) شو!» هنگامی که نظر به آن افکند، پنداشت نهر آبی است و ساق پاهای خود را برهنه کرد (تا از آب بگذرد؛ امّا سلیمان) گفت: «(این آب نیست،) بلکه قصری است از بلور صاف!» (ملکه سبا) گفت: «پروردگارا! من به خود ستم کردم؛ و (اینک) با سلیمان برای خداوندی که پروردگار عالمیان است اسلام آوردم!»

همان طور که در آیات بالا مشخص است افراد پس از اقرار به ظلم به خود از خدا طلب مغفرت کرده اند و یا توبه نموده اند و بعد مورد بخشش قرار گرفته اند.

اما در ذکر یونسیه ،فقط اقرار به ظلم به خود موجود است و سپس بخشش و نجات توسط خدا ذکر شده و سخنی از یونس ع ذکر نشده که بگوید خدایا من را ببخش !
بنده حس میکنم اگر بخواهیم این قضیه را مانند آیات دیگر بررسی کنیم ، می توان گفت که حضرت یونس درخواست بخشش هم از خدا کرده ولی در این آیه خدا آن را ذکر نکرده است!

وَذَا النُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَىٰ فِي الظُّلُمَاتِ أَن لَّا إِلَٰهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنتُ مِنَ الظَّالِمِينَ
و ذاالنون [= یونس‌] را (به یاد آور) در آن هنگام که خشمگین (از میان قوم خود) رفت؛ و چنین می‌پنداشت که ما بر او تنگ نخواهیم گرفت؛ (امّا موقعی که در کام نهنگ فرو رفت،) در آن ظلمتها (ی متراکم) صدا زد: «(خداوندا!) جز تو معبودی نیست! منزّهی تو! من از ستمکاران بودم!»
فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ ۚ وَكَذَٰلِكَ نُنجِي الْمُؤْمِنِينَ
ما دعای او را به اجابت رساندیم؛ و از آن اندوه نجاتش بخشیدیم؛ و این گونه مؤمنان را نجات می‌دهیم!

که به نظرم برای همین مطلب هست که عرفا تاکید کرده اند که ذکر یونسیه را با ادامه آن بگوئید (یعنی: فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ ۚ وَكَذَٰلِكَ نُنجِي الْمُؤْمِنِينَ ) تا مشکلات برایتان پیش نیاید زیرا در ذکر یونسیه فقط انگار می گوئید که خدایا من غلط کردم! من رو تنبیه کن!
البته به نظرم گفتن ادامه آیه منطقی نمی باشد زیرا (: فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ ۚ وَكَذَٰلِكَ نُنجِي الْمُؤْمِنِينَ) از قول خدا می باشد!

اما چرا می گویم که یونس از خدا طلب مغفرت هم کرده ولی در قرآن در ادامه ذکر یونسیه نیامده!
در قرآن داریم:
فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ وَلَا تَكُن كَصَاحِبِ الْحُوتِ إِذْ نَادَىٰ وَهُوَ مَكْظُومٌ
اکنون که چنین است صبر کن و منتظر فرمان پروردگارت باش، و مانند صاحب ماهی [= یونس‌] مباش (که در تقاضای مجازات قومش عجله کرد و گرفتار مجازات ترک اولی شد) در آن زمان که با نهایت اندوه خدا را خواند
لَّوْلَا أَن تَدَارَكَهُ نِعْمَةٌ مِّن رَّبِّهِ لَنُبِذَ بِالْعَرَاءِ وَهُوَ مَذْمُومٌ
و اگر رحمت خدا به یاریش نیامده بود، (از شکم ماهی) بیرون افکنده می‌شد در حالی که نکوهیده بود!

آیه بالا نشان می دهد که یونس ع با حالت اندوه و پشیمانی بسیار ذکر خود را گفته که این حالت اندوه می طلبد که از خدا طلب بخشش هم در ادامه ذکرش کند و یا حداقل این حالت اندوه بسیار در حکم طلب بخشش او حساب شده!
و این در حالی است که اکثر افرادی که ذکر یونسیه را می گویند اصلا طلب بخشش در ادامه ذکر نمی کنند و یا اصلا اندوه و پشیمانی دلشان را فرا نگرفته! برای همین نتیجه نمی گیرند یا نتیجه عکس می گیرند!

از قضا سرکنگبین صفرا فزود ……… روغن بادام خشکی می‌نمود
از هلیله قبض شد اطلاق رفت ………. آب آتش را مدد شد همچو نفت

از طرفی هم تسبیح خداوند در ابتدای ذکر یونسیه نکته جالبی دارد که شاید این تسبیح موجب گشایش عده ای شده است!
فَلَوْلَا أَنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُسَبِّحِينَ
و اگر او از تسبیح‌کنندگان نبود…
لَلَبِثَ فِي بَطْنِهِ إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ
تا روز قیامت در شکم ماهی می‌ماند!

به هر حال بهترین حالت این است که به روایات روجوع شود مثلا :

از یکی از دو امام (باقر و صادق) علیهماالسلام درباره این سخن خداوند عز و جل که «پس آدم از پروردگارش کلماتی را دریافت کرد» روایت شده است که: [آدم] گفت: «هیچ خدای جز تو نیست خدایا تو منزهی، و حمد شایسته توست؛ من بد کردم و به خود ستم نمودم، پس مرا ببخش که تو بهترین بخشنده‌ای؛ هیچ خدای جز تو نیست خدایا تو منزهی، و حمد شایسته توست؛ من بد کردم و به خود ستم نمودم، پس بر من رحم کن که تو رحم‌کننده‌ترین رحم‌کنندگانی؛ هیچ خدای جز تو نیست خدایا تو منزهی، و حمد شایسته توست؛ من بد کردم و به خود ستم نمودم، پس تو مرا بپذیر که تو بسیارتوبه‌پذیر و رحیمی» و در روایتی دیگر چنین آمده است که منظور از این کلمات این بود که از خدا به حق محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین – که صلوات خدا بر ایشان- تقاضایش را مطرح کرد.
الكافي، ج‏۸، ص۳۰۵
عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ صَاحِبِ الشَّعِيرِ عَنْ كَثِيرِ بْنِ كَلْثَمَةَ عَنْ أَحَدِهِمَا ع فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ «فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِماتٍ» قَالَ

لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَ بِحَمْدِكَ عَمِلْتُ سُوءاً وَ ظَلَمْتُ نَفْسِي فَاغْفِرْ لِي وَ أَنْتَ خَيْرُ الْغَافِرِينَ
لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَ بِحَمْدِكَ عَمِلْتُ سُوءاً وَ ظَلَمْتُ‏ نَفْسِي فَاغْفِرْ لِي وَ ارْحَمْنِي وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ
لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَكَ اللَّهُمَّ وَ بِحَمْدِكَ عَمِلْتُ سُوءاً وَ ظَلَمْتُ نَفْسِي فَتُبْ عَلَيَّ إِنَّكَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ

وَ فِي رِوَايَةٍ أُخْرَى فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِماتٍ قَالَ سَأَلَهُ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ وَ فَاطِمَةَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِمْ.

همان طور که در روایت مشخص است ذکر کامل حضرت آدم به شکل بالا بوده که علاوه بر تسبیح و حمد و اقرار به گناه از خدا طلب بخشش و توبه هم می کند!

اما اینکه چرا عرفا گفته اند که این ذکر یونسیه در سجده گفته شود فکر کنم بنا بر روایات زیر باشد که مفهومی مشابه ذکر یونسیه دارد:

در بعضی از کتب معتبر از امیر مومنان علی(ع)روایت شده: بهترین سخنان نزد حق تعالی، آن است که بنده‏ در سجده سه مرتبه بگوید: اِنّی ظَلَمْتُ نَفسْی فَاغْفِرلی

امام صادق (علیه السلام) فرمود: هر که در شب جمعه در سجده آخر نافله شام هفت مرتبه این دعا را بخواند چون فارغ شود آمرزیده شده باشد و اگر در هر شب، چنین کند بهتر است و دعا این است:
اللهم انی اسئلک بوجهک الکریم و اسمک العظیم أن تصلی علی محمد و آل محمد و أن تغفرلی ذنبی العظیم.

خلاصه امر به نظرم بهترین ذکری که می توان گفت که جامع باشد و ضرری نداشته باشد همان ذکر حضرت آدم می باشد که در روایت ذکر شده در قبل آمده!

الله اعلم